jueves, 18 de marzo de 2021

Os chitanos.-sierra Morena

 



Antonio Vargas Heredia,

Flor de la raza calé,

Las mocitas de Sierra Morena

Se mueren de pena llorando por él.

Agora caleba aplicale- ista flor a otro chitano: a Juan de Dios Ramírez Heredia. Y por un motivo alegre, no pas tráxico, que ha teníu lugar n’as Cortes, no pas en Sierra Morena.

Tien o don d’a parola porque Dios l’ha dau a grazia d’o cielo y dicen ye un notabilizio Castelar.

A oratoria yera apedecada; regular que yera porque s’íban rematau os oradors. Pero cuan Juan de Dios desemplegaba a suya parla, os deputaus se puson de pies ta aclama-lo.¿Chitano teneba que ser l’órador que los camelase!. Siempre han estau os chitanos arredolaus d’un zillo de misterio, picaresca y traxedia, pero dende iste feito ye menester que sigan como t’oz.

As cualidaz d’os chitans yeran adormidas, como as notas musicals sonean n’o bronce dós zimbalicos. Malas qu’o bronce chitano se despierta, surte a suya boz como un lurte de parabras que no puede aturar. ¿Qué lumbretas feban as rayadas d’a luna n’o bronce metálico y n’o epidémico d’os chitans?.

De dondiar d’un lugar ta otro se tornan estantes. O primer chitano que tenié casa  en Huesca, estié Cotoy. Le dixon : “ ¡ya estarás contento de que tos enrronará de parabras, parolero en casa!”.¡Ay, no, contesté. Qué triste ye saper ¡chitano! que tiens que morite.!

 Siempre me chocón os chitans y a suya manera de charrar. ¡ Qué paroleros son!. T’èngüelben en parabras. Tamién ellos amagan a suya fabla;preguntale-ne a Chuanillo de Velillas, que tos enronará de tantas parabras que sape. Las preguntan con o suyo azento carauterístico , con o triunfalismo suyo que a o más fato lo fan saputo, a soldau raso lo fan cheneral y a o mosen dó lugar lo cambean en Nuncio de su Santidá.

Deziba a copla: “ O mundo dita suyas leys“. Agora Chuan de Dios o chitano también las dita.

 Fe-bos chitanos,con una cultura, no dispreziez as letras. Que pa ixo portaz sange de faraons n´a palma d’a man. Con as palmas marcas o ritmo, pero ritmo d’estudio y de triballo.

Yo coneisco chitanos güenos triballadors que son n’a mesma empresa fa muitas añadas. No cal concara-se con ellos, pues en bia -ha de chitanadas que las fan os “chitanos blancos”.

No hay comentarios:

Publicar un comentario

Miguel Ruiz Orús, Maestro en la Escuela de Siétamo

  Me he encontrado, paseando por el Parque de Huesca, con mi antiguo amigo Miguel, al que conocí, cuando ejercía de Maestro Nacional en la E...